Beograd

Vaznesenska crkva smeštena u samom srcu Beograda, podignuta je 1863. godine i prvobitno namenjena za bogoslužbene potrebe vojske. Privremena šator - crkva se ubrzo pokazala kao neadekvatno rešenje, tako da su se crkvene i političke vlasti složile da ovom kraju Beograda treba podariti novu crkvu koja bi zadovoljila i potrebe vojske i civilnog stanovništva. Crkvu je 1863. godine podigao mitropolit Mihajlo uz saglasnost kneza Mihaila Obrenovića i posvetio Vaznesenju Hristovom. U vrlo kratkom vremenu, za svega dve godine, izrasla je crkva u samom gradskom jezgru prema planovima Pavla Stanišića i Jovana Ristića, a građevinske radove su izveli Josip Štok i Fernand Stevanov.

U svojoj bogatoj istoriji pratila je istorijski hod svog naroda, o čemu svedoči i natpis na spomen ploči koja se nalazi na zapadnim vratima crkve na kojoj je uklesano:
„Iz ove crkve 5. oktobra 1912. godine, praćen Božjim blagoslovom, pođe Njegovo Veličanstvo Kralj Petar I Karađorđević u Balkanski rat koji sretno i dovrši i u ovoj crkvi kao pobednik zablagodari Bogu na darovanoj pobedi“.




Zbog mnogobrojnih dramatičnih istorijskih događanja koja su je zadesila, nazvana je „crkvom mučenicom“.
Početkom Prvog svetskog rata, 1914. godine, prilikom austrijskog napada na Beograd, jedna granata je udarila u severni zid crkve i zarila se iznad propovedaonice ali nije eksplodirala. Tom prilikom je oštećen ikonostas, a tek sedam godina kasnije vojni stručnjaci su je uklonili. Manji radovi na obnovi vršeni su 1920. godine, a generalna opravka crkve 1937, kada je crkva uglavnom dobila svoj današnji izgled.



Nova oštećenja crkva je pretrpela tokom nemačkog bombardovanja Beograda 1941. godine. Vojne vlasti su, očekujući Hitlerov napad, iskopale dva skloništa u crkvenoj porti. Bomba od 1500 kg pala je direktno u sredinu desnog velikog rova uz crkvu, zatrpala je i pobila gotovo sve koji su se tu zatekli.
Od potresa izazvanog eksplozijom, crkva se rastresla i prepukla uzdužno, sredinom i poprečno u svodu. Živopis je teško oštećen, iz ikonostasa su mnoge ikone ispale i polomile se, a stubovi na ikonostasu su se izbili iz ležišta.

U ovim skloništima, sa protom Veljom Markovićem i đakonom Vesom Vasiljevićem poginulo 242 ljudi, žena i dece. Na tom mestu danas se uzdiže veliki mermerni krst - spomenik žrtvama


Sledeće veliko stradanje usledilo je prvog dana Uskrsa 1944. godine kada su saveznički angloamerički avioni u neposrednoj blizini crkve nakon odslužene liturgije, ispustili bombu i tako naneli veliku štetu kako crkvenim zgradama, tako i samoj crkvi.

Krajem Drugog Svetskog rata u borbama između ruskih i nemačkih trupa u okupiranom Beogradu, crkva je ponovo postradala zbog položaja nemačkih trupa koje su bile smeštene u crkvi, njenoj zvonari i bunkeru koji se nalazio u ulici Admirala Geprata. Ovom prilikom je jedna granata probila zid crkve, pa rijući pod kamenim podom, eksplodirala ispod amvona na soleji crkve, ostavivši krater. Ikonostas i živopis su veoma oštećeni a pred vratima crkve je udarila granata koja nije eksplodirala. 28 ruskih vojnika koji su poginuli prilikom osvajanja nemačkog bunkera, sahranjeni su u porti crkve, a kasnije preneseni na ratničko groblje.



Prvobitna drvena zvonara jednostranog oblika imala je svega tri zvona i bila je sagrađena kada i sama crkva. Zbog dotrajalosti, zamenjena je novom 1892. godine a pridodato je još jedno zvono radi uspostavljanja harmonije između srednjih i velikog zvona. Arhitektonski oblik nove zvonare je usklađen sa arhitekturom hrama. Danas se na njoj nalazi pet zvona različite veličine i porekla, među kojima je i zvono stare Saborne crkve koje se smatra najznačajnijom istorijskom relikvijom među zvonima beogradskih crkava. Naime, ovo zvono je prvo nakon vekovne turske zabrane podizanja zvona u Srbiji, oglasilo osamostaljenje Kneževine Srbije 15. februara 1830. godine.




Prvi ikonostas, skroman po veličini, arhitektonskom oblikovanju i duborezačkim ukrasima, ova crkva dobila je 1864. godine, a autor nije zabeležen. Ikonopisni deo uradio je slikar Nikola Marković, učenik jednog od najpoznatijih srpskih slikara Steve Todorovića. Ovaj ikonostas je premešten u staru crkvu Svetog Marka 1880. godine da bi nakon oštećenja prilikom bombardovanja Beograda delovi ikonostasa bili preneti u crkvu Sv. Cara Konstantina i Jelene na Voždovcu.
Novi ikonostas Vaznesenskoj crkvi izradio je Steva Todorović 1881. godine. U tematici ovog rada dosta mesta posvećeno je kompozicijama iz nacionalne istorije. Zanimljivo je pogledati sledeće kompozicije-Stefan Dečanski dobija vid, Postriženje Svetog Save, Prijem Svetog Simeona u Hilandar, Sveti Sava poučava decu kao dobri pastir.

Živopis je 1937. godine radio ruski akademski slikar Andrej Bicenko, pod stručnim nadzorom Uroša Predića. Likovi srpskih vladara na zidnim kompozicijama rađeni su prema kopijama srednjovekovnih srpskih fresaka, uglavnom iz zadužbina Nemanjića. Kompozicijski, autor se opredelio za monumentalne forme, a koloritski preovlađuju topli tonovi žute, zelene i oker boje postavljeni na plavu pozadinu. Posebnu pažnju posvetio je izradi figura vladara koje su u uspravnom i dostojanstvenom stavu, u bogatim odorama i sa zadužbinama u rukama.
Svoju stogodišnjicu crkva je obeležila potpuno obnovljena 1963. godine.

Vaznesenska crkva sačuvala je originalni barjak Uprave grada Beograda. Na barjaku od crvenog brokata, sa jedne strane je ikona Vaznesenja Gospodnjeg i, slovima od zlatnih niti, natpis: „Opština grada Beograda 1938“, a sa druge strane, ikona Svete Petke i poruka: „Ko krsno ime slavi - onom i pomaže».